จังหวัดปทุมธานีเดิมชื่อเมืองสามโคก นัยว่าต้งมาตั้งแต่ปลายแผ่นดินพระบรมไตรโลกนา มาถึงในแผ่นดินสมเด็จพระมหนทราธราช พ.ศ. 2112 กรุงศรีอยุธยา เสียแก่พม่า เมืองสามโคกจึงร้างไปมีหลักฐานในกฎหมายเก่าลักษณะพระธรรมนูญว่าด้วยการใช้ตราราชการ พ.ศ. 2179 แผ่นดินพระเจ้าปราสาททองแห่งกรุงศรีอยุธยา ระบุว่าสามโคกเป็นหัวเมืองขึ้นกับกรมพระกลาโหม จึงแสดงให้เห็นว่าเมืองสามโคกมีฐานะเป็นเมืองมาก่อนแล้ว แตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา
ครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราชราว พ.ศ. 2202 ชาวมอญเมืองเมาะตะมะพากันอพยพหนีพม่าเข้ามาสวามิภักดิ์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ครัวมอญมาตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ตำบลสามโคกใกล้กับวัดสิงห์ เมืองสามโคก จึงเป็นที่ตั้งชุมชนมอญเป็นครั้งแรกในสมัยนี้
ต่อมา พ.ศ. 2317 ในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าตามสินมหาราชแห่งกรุงธนบุรี มอญได้อพยพหนีพม่ามาอีก เรียกว่า ครัวมอญพระยาเจ่ง หรือมอญเก่า ทรงโปรดเกล้าฯให้ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เมืองสามโคกอีก และในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 พ.ศ. 2358 พวกชาวมอญที่เรียกว่ามอญใหม่ ได้อพยพเข้ามาพระองค์ได้ทรงโปรดเกล้าฯให้ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เมืองสามโคกบ้าง เมืองนนทบุรีบ้าง และเมืองนครเขื่อนขันธ์บ้าน (อ.พระประแดง จ.สมุทรปราการ)
เมื่อ พ.ศ. 2358 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เสด็จประพาสเมืองสามโคกซึ่งตรงกับเทศกาลออกพรรษาเดือสิบเอ็ด ชาวมอญได้ประกอบพิธีทำบุญในเทศกาลนี้อย่างมโหฬาร บรรดาชาวมอญเมืองสามโคก ได้พากันแห่แหนมาเฝ้ารับเสด็จพร้อมกับนำดอกบัวหลวงมาถวายเป็นจำนวนมากครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามเมืองสามโคกให้ เพื่อเป็นสิริมงคลว่า “เมืองประทุมธานี” พร้อมยกฐานะเป็นหัวเมืองชั้นตรี
ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ได้มีพระราชโองการโปรดเกล้าฯให้เปลี่ยนคำว่า “เมือง” เป็น “จังหวัด” โดยทั่วกัน ตั้งแต่วันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2459 เมืองประทุมธานีจึงเปลี่ยนมาเป็นจังหวัดประทุมธานี ขึ้นอยู่กับมณฑลกรุงเก่า และเมือ่ พ.ศ. 2461 ทรงเปลี่ยนชื่อ “ประทุมธานี” เป็น “ปทุมธานี” ปัจจุบัน จังหวัดปทุมธานีแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 7 อำเภอ ได้แก่ อำเภอธัญบุรี, อำเภอคลองหลวง, อำเภอหนองเสือ, อำเภอลำลูกกา, อำเภอเมืองปทุมธานี, อำเภอลาดหลุมเก้า, และอำเภอสามโคก, มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 1,565 ตารางกิโลเมตร มีพื้นที่”ธรรมชาติที่สวยงาม ทั้งแม่น้ำลำคลอง เรือกสวนไร่นา รวมทั้งศิลปวัฒนธรรมประเพณี ภูมิปัญญาท้องถิ่น อันเป็นมนต์เสน่ห์แห่งเมืองปทุมธานี
